EKONOMİMİZ NE HALDE? (Kiriz Sözlüğü)

Kiriz Var Diyorlar, Kiriz mi var?

Önce sorunlu bir ekonomide neler olur, ona bakalım mı? Bakalım da makaleleri okuyoruz anlayamıyoruz bir cok ekonomik durum yabancı kelimelerle ifade edilmiş, acaba bizi yönetenlere de uzmanlar anlaşılmaz raporlar veriyorlarda, konuyu onlar da bizim gibi anlayamıyorlar ve önlem alamıyorlar mı? Şimdi aşagıda sırayla vereceklerim bir ekonomide sorunların başladığını gösterir, önlem alınmazsa kriz gelir, kriz iyi yönetilemezse, buhran yaşanır, en kötü ekonomik durumdur, buhran...

Sorunlu ekonomide enflasyon olur mu, olur, enflasyon nedir, fiyat artışları, yani bizim deyimimizle zamlar, varmı?

Enflasyon: Fiyatlar genel seviyesinde birbirini izleyen dönemler boyunca fiyatlar genel seviyesinde görülen yükselişlere enflasyon denir... Kronik enflasyona: Örnek olarak Türkiye’nin 1970 – 2001 dönem arasında (1980, 1994 ve 2001 yıllarında gerçekleşen üç haneli fiyat artış oranları hariç olmak üzere) yaşamış olduğu yüksek enflasyon dönemi gösterilebilir. Bu dönemde yıllık enflasyon artış olanları yüksek seviyelerde ikili rakamlar şeklinde gerçekleşmiştir. Enfilasyonumuz kronikleşme yolunda mı? Yada kronikleşti mi? Tersi düşüşlere ise deflasyon denir.

Ekonomik krizin belirtilerinden biri de, hatta önemlilerinden biri olan resesyondur, resesyon deyip geçersek işi anlamadan Ahmet dayı, bunun iyi bir şey olduğunu bile sanabilir... Bunun ne demek olduğunu görelim mi?

Resesyon: Makro ekonomide geleneksel olarak reel gayri safi yurt içi hasılanın (GSYİH) iki veya daha fazla çeyrek yıllık periyotta arka arkaya negatif büyüme göstermesi durumudur. Ekonomide durgunluk olarak da adlandırılabilir, bizim ekonomimizde oluyor mu? Kamu maliyetli bulduğu alanlardan çekilerek, özelleştirerek, maaliyetinin düşürülecegi varsayımına dayanan, ekonomik tercihe regülasyon denirmiş, regülasyon ne demekmiş?

Regülasyon varsa, kamu ekonomide çekiliyor, kamu hizmetlerine dahi sektör giriyor... Ülkemiz de, daha çok da yabancıların eline geçmesiyle yapılan özelleştirmelerdir. Bazı sektörler hem stratejik önemi hem de kamunun genel çıkarını ilgilendirdiğinden özel kesim tarafından yönetilmemesine özen gösterilir.. Örnegin iletişim, askeri teknoloji şirketleri, saglık kurumları, güvenlik kurumları... Bunlar bile özelleşiyor mu?

Stagflasyon: Kelimesinin semantik kökeni iki İngilizce kelimenin birisinin baş (stagnation – durgunluk), diğerinin son harflerini birleştirilmesiyle yaratılmış bir kavramdır.  Ekonomik durgunluk varmıdır, ben olduğunu görüyorum, kaynak yokken para basarak piyasadaki durgunluğu aşmak için piyasaya sıcak para verilirse... Bunun sonucu enflasyon yaşanır, hem durgunluk hem enflasyon aynı anda olması zor, ama ekonomimizi daha da çok sorunlara acık hale getirebilir..

Devalüasyon: Dalgalı kur rejiminin uygulandığı ülkelerde devalüasyonlar günlük ve anlık olarak değişimler olarak yaşanabilmektedirler. Sabit çıpa, yönetilen dalgalanma veya yatay bantlar rejimine sahip ülkelerde devalüasyonlar anlık veya günlük olarak değil, ilgili ülkenin parasıyla ilgili değer kaybetme baskılarının söz konusu olmasıyla etkileri genellikle çok büyük olan ani değişiklikler şeklinde olur. 1994 krizi ile 2001 krizinden sonra Türk Lirası’nda görülen hızlıca değer kayıpları bu anlamda örnekler olarak gösterilebilir.

Yapısal İşsizlik: Bazı durumlarda da bazı sektörlerin rekabet avantajını kaybetmesi sonucu diğer sektörlerde çalışabilecek yetenek ve bilgi düzeyine sahip olamayanlar arasında görülen işsizliktir. En büyük işsizlik sorunu yapısal işsizlik sorunudur. Yapısal işsizliğin uzun sürmesi talep azalması nedeniyle bir ekonominin daha da küçülmesine ve deflasyon problemine neden olur...

Cari Denge: Alt başlıklarını dış ticaret dengesi (mal dengesi), hizmetler dengesi ve net dış alem ve faktör gelirleri (NDAFG) olarak isimlendirebiliriz.

Dış ticaret dengesi mal ihracat ve ithalat tutarları arasındaki farkın aşagı yukarı başa baş olmasına denir... Eğer ihracat, ithalattan fazla ise dış ticaret fazlası, kar oluşur, tersi durumda ithalatımız, ihracatımızndan fazlaysa dış ticaret açığı, zararı (Cari Acık) oluşur.

Bir ülke cari açık vermişse yurt dışından sermaye girişi olmuş, ya da var olan döviz rezervleri kullanılmış veya bu acıklar borçlanmayla kapatılmış demektir. Eğer cari fazla vermişse yurt dışına sermaye yatırımı olmuş veya döviz rezervleri artmış demektir. Bu konuyu tamamlamak için, son 15-20 yıldır dış acığımızın ekonomimize maliyetinin, yani dış ticaret zararımızın 1 trilyon dolar civarında  desem inanırmısınız, inanmayın araştırın derim..

Depresyon:  Yukarda saydıklarımızın bircoğonun aynı dönemde görünmesi, o ekonmide depresyon belirtileri yaşanıyor demektir... Ani yaşanan çok büyük ekonomik krizler sonucu oluşurlar, yaşandıklarında toplum üzerinde izleri uzun yıllar boyunca silinmeyecek derin sosyolojik ve psikolojik etkileri olur. Depresyona girmek için bu saydıklarımızın bir coğunun ekonomik, sosyolojik yaşanması lazımdır, yaşanıyormu, muhalif yayın yapan medya organlarına göre yaşanıyor, iktidar destekcisi olan medyaya göre ise ekonomi ucuyor... İkiside haklı diyemeyiz biri yalan konuşuyor o zaman yalan konuşan kim? Araştırın görün..

Bütün bunların hepsinin görünmesi o ekonominin buhran da olduğunun göstergesidir, acaba ekonomimiz buhran da mı? Buhran da neymiş bakalım mı? Yazı çok uzadı, bu sefer okunmuyorsun be abi diyorlar, bilmek için geniş okumak lazım bunun içinde merak etmek lazım, neden ekonomik sorunlar yaşıyoruz diye merak ediyorsanız okumalısınız...

Buhran için, “Türk Dil Kurumu Sözlüğü” şunu der... Kriz “Bir ülkede veya ülkeler arasında, toplum veya bir kuruluşun yaşamında görülen güç dönem, bunalım, buhran” olarak tanımlanmıştır. Kriz, buhran ve bunalım kavramları ile eş anlamlı olarak anılabilmektedir

Bütün bu soruların ve olguların cevaplarının uzmanlarca bulunarak, hem bize, hemde ekonomimizi yönten kadrolara çıkış yolları gösterilmelidir.. Öncelikle yöneticilerimiz olmak üzere biz bu ülke vatandaşları, uzmanları dinleyerek bu ekonomik sorunlardan kurtulabiliriz.. Son zamanlarda yine ev ve araba kredileri ucuzlatıldı, kredi olarak kullanılan para nereden bulundu? Araştırın!!!

Bence kaynakları birinci öncelik gecimlik için, ikinci olarak da üretim seferberligi için harcamalyız ki, ekonomik sorunlardan kurtulabilelim.. Kurtulmak dilegiyle, selam ve sevgilerimle...

Hüseyin Benek  -- 17.7.2020 – vatandasfikri.com

Kaynaklar

1* https://finanswebde.com/ekonomi-sozlugu

2* https://tr.wikipedia.org/wiki/Kriz

3* https://sozluk.gov.tr/