DEGER, ÖRNEK İLİŞKİSİ
Topluma yeni katılan fertleri , daha toplumun değerleriyle yeni tanışıyor demektir, bu yeni tanışma, karşılaşma kişide bazı etkiler yapar… Bu etkiler olumlu olabileceği gibi, olumsuz da olabilir, biz toplumda yaşayanlar, ne olsun istiyorsak onu yapmalıyız, yaparız, iyi olsun, ahlaklı olsun, düşünce, eylem, davranış bütünlüğü içinde olunsun istiyorsak bunun için ne gereklidir?
Değer ve örnek gerekir diyebiliriz, değer nedir, örneklik neye dayanmalıdır dersek, bir giriş yapmış oluruz konumuza… Değere bakarken çeşitli acılardan bakabiliriz, matematiksel acıdan değerle, ekonomik acıdan değer, sanatsal acıdan değer ile sosyal acıdan değer farklı olsa gerekir.. Kar peşinde koşan bir ticaret erbabıyla, etik değerleri anlamaya çalışan bir felsefeci, filozof değeri aynı görmese gerekir… Allah dan da aynı görmüyorlar, yoksa ne yapardık? Ahlakın hukuka, hukukun adalete yansıması nasıl olurdu, kar peşinde koşanlar insanlığı buraya getirebilirler miydi? Köleliği kaldırabilir miydik, paylaşımda daha adil davranabilirmiydik? Her neyse değeri nasıl anlamalıyız? Aşağıda değerlere kısmen de olsa bazı bakış acılarından bakmaya çalışalım..
Birinci bakışımız şu olsun: Bir ulusun sahip olduğu sosyal, kültürel, ekonomik ve bilimsel değerlerini kapsayan maddi ve manevi ögelerin bütününe değer dersek tüm maddi ve manevi kültürü işin içine almış öyle bakmış oluruz… Buna genel bakış diyebiliriz…
Bir şeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü, bir şeyin değdiği karşılık, kıymet dersek soyut kültürü ifade etmiş oluruz… Yani felsefe, Hukuk, din, siyaset gibi ölçülerle bakarsak, başka bir şey görürüz, Hindu biriyle Müslüman biri, aynı şeyi göremez, dayandıkları bilgi, inanç farklıdır da ondan…
Üstün nitelikli, meziyet, kıymet, ister düşünsel ister mesleksel olarak kendine toplumuna yararlı nitelikleri olan kimsenin değerini, eylemini, davranışını örnek almak ile sadece içgüdülerini yaşayan birinin örnek alınması aynı şey olabilir mi? Olmasa gerek değil mi?
Bir şeyin para ile ölçülebilen karşılığı, bedel, kıymet, paha, valör (Hesaba Kayıtlı Para) gibi her şeye parasal acıdan bakan biriysek, nasıl ahlaki değer inşa edebiliriz ki? Bin liraya vazgeçmediğimiz bir değerden, on bin liraya belki de vazgeçeriz…
Ben bunları buraya yazarken şu değer bu değer bakış acısı iyi/kötü diye yazmıyorum, bunlara dayalı değer oluşturursak ona göre sonuç alırız, aramıza yeni katılanlar da (Bebekler, Çocuklar, Gençler) hangi kişisel/toplumsal davranış yaygınsa onu örnek alırlar.. Biz kimi örnek alıyoruz, nasıl örnek oluyoruz? Örnekle yazımızı/düşünme cabamızı bitirelim mi?
Örnek: Anam eskiden örnek yapardı, nakış, örgü gibi şeyler yapılırken daha önce yapılmış olanın benzerini, modelini yapmak üzere göz önüne alınan, kendisine bakılarak benzeri yapılan şeye örnek derdik… Evet buda bir örnek, başka örnekler var mı var tatbikî, hepsi farklı bakışı yansıtan örnekler vardır, biz, biz olmak istersek bir rol model, örnek kişi bulur ona göre oluruz, kişisel ve toplumsal hayatta hangi örnek agır bassın istiyorsak da o yönde eylem ve eylemin sonucu olan davranış örnekleri sergileriz…
Genelin, bütünün niteliğini anlamak, anlatmak, göstermek için ondan verilen küçük parçaya da örnek diyebiliriz.. Bir şeyin benzeri, tıpkısına da örnek dediğimiz de olur… Düşünceyi, durumu, eylemi, davranışı örnek aldığımız gibi alamaya biliriz de… Bunu ne belirler, bilgiye, düşünceye, dayalı kişisel veya toplumsal bir değer ve ahlak sistemimiz belirler diye düşünüyorum… Son olarak…
Anlatmak istediğimiz bir bilgiyi, görüşü, savı, tezi, gözlemi, durumu açıklamak için gösterilen, öne sürülen, ortaya konan bir modele de veya ondan bir parçasına da örnek diyebiliriz…. Dedik, dedik de…
Bu değeri, örneği kim sergileyecek, biz tatbikî, biz örnekliklerimiz değere göre seçeceğiz, bunları hayata bilgiyle, eylemle, davranışlarla yansıtacağız ki… Bu insani örneklikler, değerler sadece yazıda, kavram da kalmasın yaşansın.. Yaşamak dileğiyle, Selam ve Sevgilerimle..
Fikri Adil ** vatandasfikri.com ** 22.11.20
Kaynaklar
|