2022'DE BİLİMSEL GELİŞMELER, NELER OLDU?

1*Uzay alanındaki gelişmeler

Dünyanın uydusu aya daha kolay gidip geleceğiz insan ilk kez yarım asır önce ayak basmıştı şimdi daha kolay gidip gelebiliyor daha da geliştirdiler.

James Webb Teleskobu Geliştirildi

Bu teleskop nasıl ya 10 milyar dolara mal oldu, fakat iyi sonuçlar vermeye başladı 50 milyon ışık yılı uzaklıktaki uçan balık takımyıldızlarına yerleşti. Oradan bize 20 yıla yakın bilgi gönderecek, yeni keşiflerin önünü açacak…

Asteroidlerin rotasını değiştirme görevini üstlenecek DART projesi

Masa ve ESA tarafından geliştirilen bir yöntemle küçük çaplı bir astroitin yönü değiştirildi, bu yöntemle yer yüzüne carpacak olan daha büyük astroidlerin de yönünün degiştirilme ihtimali doğmuş oldu… NASA 2022 yılında gelecekte Dünya’yı bu potansiyel tehlikeli gök taşlarından korumak için kullanılabilecek bir teknolojiyi test etti. Kısaca DART olarak adlandırılan, 570 kilogram kütleli bir uzay aracı yaklaşık 8 ay uzayda yol aldıktan sonra Dünya’ya 11 milyon kilometre uzaklıktaki bir gök taşına çarparak gök taşının yörüngesini değiştirdi.

2*Oyun Oynayan Beyin Hücreleri

Deney kaplarındaki hücrelerin organların işleyişini taklit eden çiplerle etkileştiği sistemler, son yıllarda organların çalışma mekanizmasını daha iyi anlamak için yapılan bilimsel araştırmalarda sıklıkla kullanılıyor. 2022 yılında, çip üstü organ olarak adlandırılan bu sistemlerle yapılan deneyler sırasında, sinir hücreleri Pong oyununu oynamasını öğrendi. Elektriksel sinyallerle uyarılarak topun konumu hakkında bilgilendirilen hücreler, çipe sinyaller göndererek paleti hareket ettirebildi.

3*Tıp alanındaki gelişmeler

Ocak ayında bir Amerikalı hastaya genetiği değiştirilmiş domuzdan alınan kalp nakledildi bu nakil ile David ve Bennet insanlık tarihine domuzdan insana ilk kalp nakli yapılan kişi olarak tarihe geçti.

Alzheimer insanlığın baş belası olacak şekilde ilerliyordu bilim insanları buna yeni çözüm önerileri tedavi yöntemleri konusun da birbirleriyle yarışarak, tedavi yöntemleri geliştirmeye devam ediyorlar.

MIT’den sinir bilimci Li- Huei Tsai ve ekibi natura dergisinde yayınlanan çalışmasında APOE4 geninin aligodetdrosit denilen yalıtım sağlayan beyin hücrelerini tetikleyerek kolesterol molekülünün yanlış yerlerde birikim yaptığını ortaya çıkardı… Washington Üniversitesi, Tıp Fakültesinden Rayoloji Profösörü,  Brian A. Gordon ve ekibinin başında bulunan ekip, APOE4 genelinin aktif olduğu beyin bölgesinde hasar oluştuğunu tespit etdildi…

Bu okulla gelişme yılı oldu sanki Amerikan biogen ve Japon Eyüp sahi firmalarının Ümit verici alzheimer ilacı map tıp dünyasında büyük bir heyecan yarattı

Salgınlar Aşıların Önemini Daha İyi Anlayan İnsanlık Bu Konuda Daha İyi Çalışmalara İmza Attı

Respirstuar sinsisyal virüse (RSV) geliştirilen iki aşının da yan etkilerinin de olmadığı bildirildi, Bu iki aşıyı GSK ve Pfizer firmaları geliştirdi… İnsanlık adına bilim adına gelişmelere imza atan herkese teşekkürler…

Beklenmedik Hızlı Yayılan Maymun Çiçeği

Özellikle erkeklerle ilişkiye giren genç ve orta yaş erkek gruplarına daha sık görülen maymun çiçeği hastalığı Dünya sağlık örgütü tarafından endişe verilen sağlık sorunları olarak ilan edildi. Şu anda çok sayıda sınav taşımakla birlikte iyimser senaryo olan virüsün birkaç ay veya yıl içinde zayıflayarak sönümleneceği ile ilgili bilgiler verildi.

İnsan Genomu

İnsanların genlerini çözümlemeyi amaçlayan İnsan Genomu Projesi, 1990 yılında başlamıştı. Çok sayıda bilim insanının yer aldığı proje kapsamında üç milyardan fazla nükleotid çiftinin yer aldığı dizilimin haritalanması amaçlanıyordu. 2003 yılında sonlandırılan projede gen haritasının tamamını çıkarmak mümkün olmamıştı. 2022 yılında, 2003 yılındaki haritada eksik kalan %8’lik kısım da tamamlandı. Böylece insan genomunun tamamı çözümlenmiş oldu.

Enerji ve gıda konusunda Ukrayna savaşı'na dayalı sorunlar yaşandı

Bu sorunun daha çok Avrupa'da yaşandı dünyayı etkiledi enerji ve gıda fiyatlarında enflasyonu tetikledi 2023 yılında bu konu konuşulmaya ve sorun olmaya devam edecek gibi.. Bu arada bilim insanları yeni enerji üretimi için bir adım attılar…

4*Nükleer Füzyon

Atom çekirdeklerinin kaynaşarak daha büyük atomları oluşturduğu füzyon süreçleri, temiz enerji üretmenin yollarından biri olabilir. Ancak yıldızların merkezindeki bu tepkimeleri kontrollü bir biçimde gerçekleştirerek enerji üretmek çok zor. Onlarca yıldır devam eden araştırmalardan sonra bilim insanları 2022 yılında ilk kez füzyonla enerji elde etmeyi başardı… teşekkürler bilim aklı…

5* Yılın En Çok Sesi Getiren Kalem Paleantropoloji Haberi

Bu gelişme ile 7 milyon yıllık uyluk kemiği bulunarak, insan soyunun 7 milyon yıl önce dimdik ayakta yürüyor olabileceğine dair güçlü bir kanıt bulunmuş oldu… Harvard Üniversitesi'nden söz konusu gelişme ile ilgili acıklama geldi “bu hominin dik yürüyorsa bu dev bir keşiftir” dendi.

6* Yapay Zeka İle İlgili Gelişmeler

Google Al’ya bağlı DeepMind tarafından geliştirilen bir yapay Zeka (AL) ağı Alpha fold biyolojinin en büyük zorluklarından birini çözmek için dev bir adım attı bu zorluk bir proteinin amino asit düzeyinde 3D şeklini belirlemekti… Londra merkezi de MİT'in yapay Zeka sistemi proteinlerin şeklini yalnızca kendi dizilerinden doğru bir şekilde tahmin etmek hedefindeydi ki bu yaşamın mekanizmasını nasıl çalıştığını anlamanın en önemli bir parçasıydı. DeepMİnd yaklaşık 220 milyon protein için öngörülen yapılarını Temmuz ayında açıkladı, bunlar DNA veritabanlarında bilinen organizmalardan neredeyse her proteini kapsıyordu bu başarı 3 milyon dolarlık Breakthrough Prize ile ödüllendirildi. Başarı takdire şayandır…

Başka bir teknoloji deviyse protein evrelerinin karanlıkta kalan kısmını aydınlattı Meta’da ki araştırmacılar bakteri virüs ve karakterize edilmemiş diğer mikroorganizmalardan yaklaşık 600 milyon proteinin yapılarını tahmin etmek için yapay zekayı kullandı araştırmacılar modellerini Toprak Deniz suyu ve insan bağırsağında ve derisi gibi çevresel kaynaklardan gelen meleklerin metabolik analizleriyle test ederken toplamda 617 milyondan fazla proteinin yapısını tahmin edebildiler.. Bu çalışma 2 hafta sürdü bilim insanları yapay zeka ve yani araçlarla, yeni ilaç ve aşıların temelini oluşturabilecek proteinleri öngörebilmek için elleri daha güçlendi ve imkanları kullanıyorlar önümüzdeki yıllarda yapay zekanın yardımıyla bu alanlarda birçok Atılım olacak gibi.

Yapay Zeka yeni antibiyotiklere güçlü antibiyotiklere de ulaşmamızda yardımcı oluyor antibiyotik kullanımda en büyük sorunun anti mikrobiyal direncinin artması ve insanlığın mikroplara yenilmesi sorunuydu, yapay zekayla, gen okumalarıyla yeni ilaçlar bu direnci kıracak böylece mikroplarla mücadelede yepyeni antibiyotiklere, silahlara sahip olacağız.

7*BiyoTeknoloji Alanındaki Gelişmeler

Gelişiminin yaklaşık 8 gününde doğal bir fare embriyosu ve sentetik fareyi embriyosu benzer beyin oluşumu gösterir hale geldi

Bu yılki 2 rapor memeli yaşamının ilk aşamalarının nasıl üretileceğini ortaya çıkardı, bilim insanları biraz laboratuar sihirbazlığı ile yumurta ve sperm gerektirmeden bir tür yeni doğan embriyo benzerini yarattılar… Bu kendi kendine bir araya gelen fare kök hücrelerinin karışması ile gerçekleşti kök hücreden üretilen bu sentetik embriyolar büyüdükçe proto kalpler, beyinler ve bağırsaklar oluşturulabilir… Bu ve benzer çalışmalar ile insan kök hücre kümelerini incelemeyi, insan embriyolarının gelişimini araştırmak için bir yol açabilir…

Bu gelişmelerde sonraki seviye organ nakillerine için organ üretimi organ nakilleri bilim kurguyu yansıtmaya başladı…  Ocak ayında 57 yaşındaki hasta bir adama genetiği ile oynanmış bir domuz kalbi nakledildi ve hasta nakledilen organınla iki ay hayatta kaldı…

8* İki Milyon Yıl Önceki BiyoÇeşitlilik

Ağaçlardan düşen yapraklardan, hayvanların dökülen derilerinden ve ölülerin çözülen dokularından etrafa DNA parçaları saçılır. Çevresel DNA olarak adlandırılan bu DNA parçaları çoğunlukla kısa süre içerisinde yok olur. Ancak uygun koşullar altında çok uzun süre bozulmadan kalabilirler. 2022 yılında bugüne kadar keşfedilmiş en eski çevresel DNA parçaları bulundu. Grönland’da keşfedilen parçalar yaklaşık 2 milyon yıllıktı. Son olarak gelecegin sorunu çevre sorununa deginerek bu derlemeyi bitirelim mi?

9* Çıplak Gözle Görülebilen Bakteri

Bakteriler mikroskobik canlılar olarak bilinir. Bu tek hücreli canlıları görmek için mikroskoplara ihtiyaç duyarız. Ancak 2022 yılında çıplak gözle görülebilecek kadar büyük bakterilerin de olabileceği anlaşıldı. 2009 yılında Karayipler’deki mangrov ormanlarında keşfedilen 9 milimetre uzunluğundaki bir canlının bakteri olduğu anlaşıldı. Thiomargarita magnifica adı verilen bakteri, sülfürlü sulara batmış yapraklara tutunarak yaşıyor.

10* Çevre - KOP27 Kayıp ve Zarar Mekanizması ve Fonu

Geride bıraktığımız yıl özellikle Pakistan ve küçük ada ülkelerinde gördüğümüz üzere iklim değişikliklerinin yaşanmasına dayalı aşırı kuraklıklar ve sıcaklıklar nedeniyle en çok yoksul ülkelerin vatandaşları sıkıntı çekiyor… Buna karşın bunun sorumlusu sayılabilecek gelişmiş ülkeler yüksek sera gazı emisyonlarını habitat tahribatlarına neden olarak gösterilmektedirler…Öte yandan, çevre ve gelecek sorunumuz olarak görecegimiz, biyolojik çeşitlilik kaybını ve iklim değişikliğinin olumsuz etkilerini tırmanmaya devam ediyor. Bunun için Mısır’ın Şarm El-Şeyh şehrinde gerçekleştirilen ve 12 gün süren BM İklim degişikliği Konferansın da kayıp ve zarar mekanizması damgasını vurdu… Kayıp ve zarar mekanizması analizleri sonucu… Yoksul ve savunmasız ülkeler, zengin ülkelerin neden oldukları yüksek emisyonlardan dolayı İlk defa bu kadar güçlü suçlandı bunun üzerine KOP27 kapsamında kayıp ve zarar fonu oluşturulmasına karar verildi bu sürdürülebilir iklim için önemli bir gelişmedir… Çünkü Deniz setleri inşa etmekten, kuraklığa dayanıklı mahsuller/tohumlar üretmeye kadar birçok önlemle iklim krizine uyum sağlamak gelişmekte olan ülkelere milyarca dolarlara mallolabilir…. Kayıp ve zarar Fonu bunun için çok önemlidir… İklim krizine uyum sağlamak gelişmekte olan ülkelere 2030'a kadar yılda 160 ila 340 milyar dolar, bu rakam 2050'ye kadar 565 milyar dolara kadar çıkabilir bunu tek başına kimse karşılayamaz, o yüzden kayıp ve zarar fonu küresel olarak ısınma ile kuraklıkla mücadelesinde insanlığın elini güçlendirecektir.

İnsan Kanında Mikroplastikler

İnsanlar tükettikleri besinler ve soludukları hava nedeniyle mikroplastiklere maruz kalıyor. 2022 yılında yapılan bir çalışmada, bir grup gönüllünün kanında mikroplastikler olup olmadığı incelendi. Çapı 0,7 mikronun üzerinde plastiklerin tespit edilebildiği analizlerde, gönüllülerin yaklaşık yarısının kanında plastik parçaları bulundu. Tespit edilen plastik türleri arasında polietilen tereftalat (PET), polietilen (PE) ve stirenden üretilen polimerler var.

Yukardaki bilimsel gelişmelerin temellerini yabancılar attı, Allah'tan 2022'de drone ve insansız hava aracları teknolojisini yeni nesil insansız uçak teknolojisi seviyesine çıkaran Bayraktar “Kızıl Elması” bizi teknoloji yarışından kopmaktan kurtardı, Bayraktar Şirketleri ailesine teşekkürler….

Derleyen:: Hüseyin Benek – vatandasfikri.com

Kaynaklar

1* Herkese Bilim Teknoloji Dergisi 352 sayı 22 Aralık 2022

2* https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/2022de-yasanan-onemli-bilimsel-gelismeler